İslami ıstılahta şirk; Allahu tealaya (cc) inanmakla birlikte, kudret ve kuvvette ona denk başka ilahları da tanımaktır.Kuran ayetlerinden başka, çeşitli hadislerde ve ilmi eserlerde de şirk konusuna geniş yer verilmiştir. Allahın birligine ortak kabul etmek şirk oldugu gibi, kudret ve tasarrunda ona ortak kabul etmek şirktir.
Bütün müşrik toplumlarda, genellikle ahlaksızlkı, nefis duyguları, zulüm, hırs,azgınlık, taşkınlık ve menfaatperestlik hakimdir. Şirkin temeli, insanların Allahu tealaya tam manasıyla inanmamaları, allahın emir ve yasaklarına gerektigi gibi uymamaları müşriklerin ortak vasıflarını teşkil eder.
Hafız zehebi (rh.a) büyük günahlar bölümünde ilk sıraya koydugu şirk hakkında şu bilgileri veriyor: Kebair (büyük günahların) en büyügü Allaha eş ve ortak tanımaktır. Şirktir. Şirk iki çeşittir. Birincisi, Allaha ortak tanımak; taş, agaç, güneş, ay, peygamber, şeyh, yıldız, melek veya başka bir varlık olsun , Allahtan başkasına tapmaktır.Yüce Allahın Kuranı kerimde bahsettigi şirk budur. Nisa suresi ayet 116.da mealen şöyle buyurulmaktadır: *** Allah kendisine eş tanınmasının (günahını) katiyen-kesinlikle affetmez. Ondan başkasını, diledigi kimse için affeder.*** Yine Maide suresi ayet 72.de. *** Kim Allaha eş tanırsa şüphesiz Allah ona cenneti haram etmiştir. Onun varacagı yer de ateştir.*** ve de Lokman suresi ayet.13 te*** Şüphesiz şirk , büyük bir zulümdür.*** buyurulmaktadır.
Bu husustaki ayetler çoktur. Allaha ortak tanıyan ve müşrik olarak ölen kimselerin cehennemlik oldukları kesindir. Allaha iman edip mümin olarak ölen kimse de, azap görse bile sonunda kesinlikle cennetliktir. Sahih bir hadisi şerifte peygamber efendimiz (sav) şöyle buyurur.** Size kebair (büyük) günahların en büyüklerini söyleyeyimmi ? –Evet ya rasulullah dediler. Buyurduki: -Allaha ortak koşmak, ana –baba hakkına riayet etmemek, yalan söz ve yalancı şahitlik. Sonuncusunu o kadar tekrarladı ki keşke sussa dedik.Buhari ve Muslim rivayet etmişlerdir.**
Buharide rivayet edilen bir başka Hadisi şerif ise şöyledir. ** Dinini degiştiren kimseyi öldürünüz.**
Şirkin ikinci çeşidi ise amelde riya ve gösteriş yapmaktır. Yüce Allah Kehf suresi ayet.110.da mealen şöyle buyuruyor: *** Artık kim Rabbine kavuşmayı ümit ediyorsa güzel bir amel işlesin ve Rabbine ibadette kimseyi ortak etmesin.*** yani ameliyle başkasına gösteriş-riya yapmasın.
Hz. Peygamber de buyururki;** Küçük şirkten aman sakının.** – Küçük şirk nedir ya Rasulullah ? dediler.- Riyadır, buyurdu. Kıyamet günü cenabı hak kullarının amellerini mükafatlandıracagı zaman riyakarlara şöyle der: Dünyada amellerinizle gösteriş yaptıgınız kimselere gidin, bakalım onlarda bir şey bulacakmısınız.Ahmed bin Hanbel** Buhari ve Muslimde rivayet edilen bir Hadisi şerifte Peygamber efendimiz şöyle buyurmaktadır:** kim salih amellerini başkalarına duyurursa, yayarsa Allah da onu ( onun günahlarını başkalarına duyurur.) teşhir eder.**
Bir rivayette hakim den alalım:** Orucundan, açlık ve susuzluktan başka kazancı olmayan oruçlular,gece namazından , uykusuz kalmaktan başka kazancı olmayan gececilerde çoktur.** Yani oruç ve namaz Allah rızası için olmadıgı takdirde sahibine sevap kazandırmaz.Gösteriş için ve duysunlar diye iyi amel işleyenin durumu, kesesini taş doldurup sonra alış veriş için pazara giren kimsenin durumuna benzerki satıcının huzurunda açtıgı zaman taş oldugu anlaşılır ve onun yüzüne çarpar. Halkın ne kadar da dolu kesesi var demekten başka kazancı yok. Ona bir şey vermezler. İşte riya, beni duysunlar diye amel eden de böyledir. Amelinden halkın konuşmasından başka kazancı yok, ahirette de hiç bir sevabı olmaz.(Hafız Zehebi.Büyük günahlar.)
Şirk, Allahu tealaya inanmakla birlikte, kuvvet ve kudrette ona denk başka ilahları tanımaktır. Sahibine de müşrik denilir, diye de tarif edilmiştir. Muhammed Karaca diyorki: Bu tariftende anlaşılacagı üzere müşrik Allaha inanan kimse dir. Yani kafir degildir. Onun için şirk ve müşrik kavramları, bilhassa günümüz müslümanlarıyla yakından alakalıdır. Bunun içindirki inanan insanların arasında deveran eden-sürüp gelen , tevhidin baş düşmanı olan şirk ile ilgili ayetlerin çogu dogrudan müminlere inmiştir. Ta ki onlar azgın olan şirki tanısınlar ondan gafil olmasınlar. Şirke karşı tedbirlerini alsınlar. Hatta bazı ayetler bile Peygamberimiz (sav) ve onun şahsına bütün ümmetine hitap etmektedir. Zümer suresi.ayet .65.66.da mealen şöyle buyurulmaktadır: *** Andolsunki, ey Peygamber sana ve senden öncekilere vahyolunduki: Eger şirk koşacak olursan, şüphesiz amellerin boşa çıkacak ve elbette sen hüsrana düşenlerden olursun. Hayır, artık (yalnızca Allaha kulluk et ve şükredenlerden ol.***
Ayette belirtildigi üzere şirk ve küfür bataklıgından arınmamış olan bir kişi diledigi kadar insanlıgın yararına işler yapsa da allah o kimselerin yapmış oldukları amellerin hiç birini kabul etmez. Çünkü şirk ile karma karışık bir amel bütün berrak ve temiz olarak tevhide dayalı olmadıkça Allahın katında hiç bir degeri yoktur.(Muhammed Karaca.Tevhid ve Akaid)[1]
Fıkıhte, Ehli kitapta dahil, müminlerin dışında kalan her türlü Akaid,inanış küfürdür. Peygamber efendimiz (sav) bir hadisinde; ´´ Küfür tek millettir.„ buyurmuştur. Ayrıca Kuranı kerimde: Yahudiler –üzeyir Allahın ogludur.- Nasranilerde(hıristiyanlarda):-mesih, İsa Allahın ogludur.- dediler.Bu, daha önce inkar edenlerin sözlerine benzeterek agızlarında geveledikleri bir sözdür.Allah onları yok etsin, nasılda uyduruyorlar.
Oysa O Allahtan başka ilah yoktur. Allah koştukları eşlerden –ortaklardan münezzehtir.- Tevbe suresi ayet.30,31. „buyurulmuştur.Açıktan açıga Allaha(cc) ortak koşan, birkaç ilahın varlıgını kabul edenlere, „ Zahiri müşrik „denir. Mecusiler ´´Zahiri„ müşrik hükmündedirler. İslam dininin esaslarına, Tevhid akidesine inanmayan ve bunu açıkça ilan edenlere ´´Hakiki müşrik ´´ denir. Yahudiler ve Hıristiyanlar bu guruba girerler.
İslam uleması, şirki şubelere ayırarak tahlil etmiştir kısaca bu izahlarıda verelim.
1.) Şirkul istiklal: Birbirinden bagımsız ve ayrı ayrı işleri görülen iki ilahın varlıgını kabul etmektir.Mecusilerin ´´iyilik´´ tanrısı ve ´´Kötülük ´´ tanrısı diye yaptıkları ayırım bunun tipik bir örnegidir.
2.) Şirkul ta´bid: Bu bir ilah, birkaç tanrının biraraya gelmesi sonucu ortaya çıktıgını kabul edenleri tarifte kullanılır. Hıristiyanların ´´Eskanimi selase-üçlü teslis- „ itikadı bunun en belirgin örnegidir.
3.) Şirkut takrib: Bu Allaha (cc) kendilerini yaklaştıracaklarını zannederek, bır takım putlara ibadet etmeleridir. Cahiliye döneminde Araplar Allahü tealaya (cc) iman ederler, ancak putlara ibadet ederek, kendilerini Allaha (cc) yaklaşacaklarını sanmalarını tarifte kullanılır.
4.) Şirkut taklit: Bu atalarının izinden gitmek suretiyle; Allahtan (cc) başkasına ibadet edenleri , isimlendirmek için kullanılır.
Bu dört şubenin kesinlikle küfür oldugu hususunda icmaa hasıl olmuştur. Bunların dışında ´´Küfür „ olup olmadıgı hususunda ihtilaf edilen iki şube daha mevcuttur. Bunlarıda şu şekilde izah etmek mümkündür,
1.) Şirkul agraz: Her hangi bir mü´min Allahın (cc) rızası dışında bir takım gayeler gözeterek ibadette bulunursa ´´ Şirkul agraz „ teşekkül eder. Rasülü ekrem (sav) in:´´ Gösteriş için oruç tutan, Namaz kılan ve gösteriş için tasaddukta bulunan-sadaka veren- kimse Allaha (cc) şirk koşmuş olur.´´ Hadisi şerifi, Şirkul agrazı tarif eder. Bu sebeple ´´ Riya ´´ ile ilgili bilgilerin ´´ Farzı ayın´´ oldugu hususunda ittifak hasıl olmuştur.
Tasavvuf büyüklerinden Fudayl bin iyaz (rha)ın; ´´halk için ameli terketmek riyadır.Halk için amel etmek ise şirktir.´´ sözü üzerine iyi düşünmek durumundayız.Bugün, Halk bize ne der? Endişesiyle kıvranan insanlar ´´Şikul agraz hastalıgına tutulmuşlardır.
2.) Şirkul esbab: Üzerinde hassasiyetle durulacak bir şirk çeşidide ´´ Şirkul esbab ´´ tır. Bunun mahiyetini Hz.Ebu bekir sıddık (ra)dan rivayet edilen şu Hadisi şeriften ögrenelim: ´´ Şirk sizin aranızda, karıncanın kımıldamasından daha gizlidir.Hz ebubekir´´ nebiyaalah, şirk ancak Allah azze ve celleden başkasına tapmak degilmidir ? Resuli ekrem ;´´Allah (cc) hayrını versin ey sıddık !.. Şirk sizin aranızda karıncanın kımıldamasından daha gizlidir.Sana onun büyüklerini küçüklerini, büyügünü yahut küçügünü giderecek bir şey haber vereyimmi ?´´ Hz Ebu bekir ´´ Hay hay ya rasulallah´´ dedi. ´´ Hergün üç defa –Allahım bile bile şirk koşmaktan sana sıgınırım.bilmediklerimdende senden af dilerim dersin.şirk: ´´ bana filan ve Allah verdi,´´demendir.Denktaşlık ise; ´´Eger filan olmasa idi, beni filanca öldürecekti demendir.-imam mervez,, müsnedi ebubekiri Sıddık.-´´buyurdular.
Görüldügü gibi ´´sebeplerin ve maksatların´´ Putlaştırılması büyük bir zulümdür ve şirktir. ´´ şirkul agraz ve Şirkul esbab´´ korkunç mesafeler kaydetmiştir. Fudayl bin İyad (rh.a) diyorki:* İnsanlar için ameli terk etmek riya sayılır. Onlar için yapmak da şirk tir. İhlas ise Cenabı hakkın bu iki durumdan da seni muhafaza etmesidir.*
Şirkin her çeşidinden Allaha sıgınmak ve sıratı müstakim üzere yaşantımızı sürdürmemiz icabetmektedir. Müşriki düzenleri burada zikretmek sanıyorum yerindedir yöneticiler hem Müslüman olduklarını, allaha inandıklarını söylerler hemde ideolojilere din gibi sarılır, idare şekillerini o beşeri fikirler dogrultusunda devam ettirirler. Bu sebeple ´´ Müşriki düzen ´´ tabiri isabetlidir herhalde…
Şirkin zıddı tevhiddir. O da Allahın varlıgını ve birligini kabul etmekle beraber , o nun tasarruflarında tek kudret sahibi oldugunu , hüküm ve iradesinin her şeyin üstünde oldugunu kabul etmektir. Bilindigi gibi İslam dininde TEVHİD esastır. Hemen hemen bütün ibadetlerin gayesi çeşitli konularda Müslümanların arasında birligi saglamaktır. Dünyanın her yerindeki müslümanların aynı EZAN‘ı okumaları,ibadetlerinde aynı kıbleye dönmeleri , tevhidin birer göstergesidir. Şirk bunun tam zaıddıdır.
Tevhidin ana gayesi ve esas hedefi olan Allahın birligi hususundaki inancı zedelemek, O na ortak kabul etmek, büyük şirk olarak kabul edilmiştir. Konumuzu Hacc suresi ayet.31. mealiyle bitirelim:*** Allaha ortak koşmadan, halis olarak Allahı bir leyenler olun. Kim Allaha ortak koşarsa, o sanki gökten düşmüşte kendisini kuş kapıyor veya rüzgar onu uzak bir yere sürüklüyor gibidir.***
Allah’ım. Bize, râzı olduğun salih amelleri nasip eyle. Bizi gâfil kılma. Bizi azabına giden yoldan koru. Bizleri gururdan, kibirli olmaktan, riyakarlıktan, gizli ve açık şirkin her türlüsünden koru ve muhafaza eyle. Senin her şeye gücün yeter. Bizleri senin razı oldugun İslam cemaatından ayırma, bizleri senin adını yüce tutma yolunda gayretli kıl. Sen her şeye kadirsin Allahım… Amin…
Sermed Kadir… 19.04.1999
[1] Muhammed karaca.tevhid ve akaid.s.43